Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 27 września 2016 r.

Pozwem z dnia 15 lipca 2015 r. S. S. wniosła o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 3 740,13 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 czerwca 2015 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Uzasadniając żądanie pozwu, powódka wskazała, iż zawarła z pozwanym polisę ubezpieczenia nr (...). Następnie pozwany w dniu 13 maja 2015 r. przesłał powódce pismo w treści którego poinformował ją o stanie polisy, fakcie jej rozwiązania oraz wypłaceniu składek w pomniejszonej wysokości. Z przesłanego rozliczenia wynikało, że pozwany tytułem rozwiązania umowy pobrał kwotę 3 740,13 zł. jako kwotę potrąceń. W ocenie powódki opłata ta jest nienależna, nieekwiwalentna i stanowi rażące naruszenie interesów konsumentów, zaś samo postanowienie umowne umożliwiające pobieranie takich opłat wydaje się mieć charakter abuzywny, bowiem w sposób nieusprawiedliwiony nakłada na konsumenta obowiązek płacenia opłaty bez możliwości określenia świadczenia wzajemnego ze strony pozwanego na rzecz konsumenta. Powód powołał się na orzeczenie Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie o sygn. akt XVII Amc 1704/09, w którym uznano, że pobieranie opłat likwidacyjnych w takich okolicznościach jest niedozwolone ( pozew k. 2-5)

Pozwany (...) S.A. w W. w odpowiedzi na pozew domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia na swoją rzecz od powódki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Uzasadniając swoje stanowisko, zwrócił uwagę na specyfikę umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, w tym jej długoterminowy charakter. W jego ocenie, mimo świadomości długoterminowego charakteru umowy zaprzestanie przez powoda opłacania składek skutkujące jej rozwiązaniem, bezsprzecznie stanowi pogwałcenie postanowień zawartego świadomie kontraktu. Wskazał ponadto, że świadczenie wykupu oraz pozostałe postanowienia regulujące jego istotę jako postanowienia umowy określające główne świadczenia stron w rozumieniu art. 3851§ 1 k.c. nie może być przedmiotem incydentalnej kontroli wzorca umowy dokonywanej przez Sąd, a sprzeczne z dobrymi obyczajami jest wikłanie kontrahentów w stosunki obligacyjne, rozwiązywanie ich w drodze jednostronnego oświadczenia bez żadnych konsekwencji, z tej tylko przyczyny, że rezygnujący z realizacji umowy jest konsumentem. Wskazał ponadto, iż w związku z objęciem powoda ochroną ubezpieczeniową poniósł wymierne koszty, które pozostają w powiązaniu z zatrzymaną opłatą likwidacyjną oraz uzasadniają jej wysokość, a to prowizję na rzecz agenta ubezpieczeniowego, za pośrednictwem którego doszło do zawarcia umowy ubezpieczenia, koszty akwizycji, koszty administracyjne początkowe, koszty administracyjne. Co więcej, kwestionowane przez powoda postanowienie nie zostało wpisane do Rejestru postanowień wzorców uznanych za niedozwolone prowadzonego przez Prezesa UOKiK, a zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego rozszerzona prawomocność wpisu do tego Rejestru nie obejmuje wzorców stosowanych przez innego przedsiębiorcę. Pozwany wskazał ponadto, że powódka była bliską osobą dla współpracującego z towarzystwem ubezpieczeniowym w charakterze agenta P. S., a zawarcie umowy ubezpieczenia przez powódkę miało na celu wyłącznie doprowadzenie do zainkasowania przez agenta prowizji związanej z tą umową (odpowiedź na pozew – k. 48-61).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 20 grudnia 2007 roku S. S. zawarła z (...) S.A. z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), potwierdzoną polisą nr (...), na podstawie której wyraziła zgodę na objęcie ją ochroną ubezpieczeniową przez pozwane towarzystwo, zgodnie z ogólnymi warunkami ubezpieczenia. S. S. zobowiązała się do uiszczania składek z tytułu ubezpieczenia podstawowego w wysokości 200 zł. miesięcznie. W ramach zawarcia powyższej umowy pośrednikiem reprezentującym pozwanego był mąż powódki P. S. ( okoliczności bezsporne, dowód: poświadczona za zgodność z oryginałem kserokopia wniosku o zawarcie umowy indywidualnego ubezpieczenia na życie – k. 83-84, zeznania powódki S. S. – protokół z rozprawy z dnia 13 września 2016 r. k. 164)

W ramach zawartej umowy S. S. obowiązywał wykorzystywany przez stronę pozwaną w ramach wykonywanej działalności ubezpieczeniowej, wzorzec umowny o nazwie: „Ogólne warunki ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi za składką podstawową opłacaną regularnie- (...)” wraz z tabelą opłat i limitów (okoliczności bezsporne, OWU – k. 16-22, Tabela opłat i limitów – k. 23-24).

Zgodnie z § 29 jeżeli umowa ubezpieczenia ulegnie rozwiązaniu na skutek okoliczności, o których mowa w § 33 pkt 1 oraz pkt 3-4 OWU, Towarzystwo dokona umorzenia jednostek uczestnictwa zewidencjonowanych na rachunku podstawowym oraz na rachunku dodatkowym, po cenie jednostek uczestnictwa obowiązującej w dniu wyceny danego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, następującego nie później niż w terminie 24 dni od dnia rozwiązania umowy ubezpieczenia (§ 29 pkt 1 zd. 1). Kwota wartości polisy przeznaczona do wypłaty jest pomniejszana o należną opłatę likwidacyjną oraz opłatę od wykupu w wysokości określonej w Tabeli opłat i limitów.

Stosownie do § 44 OWU opłata likwidacyjna jest pobierana od kwot należnych ubezpieczającemu z tytułu:

1)  wypłaty wartości polisy, z wyłączeniem wypłaty wartości polisy wskutek wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego w przypadku określonym w § 51 ust. 8;

2)  wypłaty części wartości podstawowej polisy;

w przypadku złożenia wniosku o dokonanie takiej wypłaty lub w przypadku wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego w okresie pierwszych dziesięciu lat polisy, z zastrzeżeniem § 19 ust. 7 OWU.

Opłata likwidacyjna stanowi iloczyn wskaźnika określonego w Tabeli opłat i limitów oraz łącznej wysokości składki podstawowej należnej za pierwszy rok polisy, z zastrzeżeniem, że w przypadku wypłaty części wartości podstawowej polisy, opłata likwidacyjna jest pobierana w proporcji, w jakiej kwota części wartości podstawowej polisy pozostaje w dniu naliczenia opłaty likwidacyjnej do wartości podstawowej polisy (§ 44 pkt 2). Opłata likwidacyjna jest pobierana przez Towarzystwo w dniu umorzenia jednostek uczestnictwa, dokonanego w celu wypłaty wartości podstawowej polisy lub części wartości podstawowej polisy, poprzez potrącenie opłaty likwidacyjnej należnej Beneficjentowi wykupu (§ 44 pkt 3). Jeżeli wartość podstawowa polisy jest niższa od należnej opłaty likwidacyjnej, Towarzystwo pobiera opłatę likwidacyjną w wysokości wartości podstawowej polisy ( okoliczności bezsporne, OWU k. 16-22).

Wysokość opłaty likwidacyjnej wynosiła odpowiednio:

Rok polisy
1	2,0 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
2	2,0 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
3	1,5 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
4	1,5 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
5	1,5 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
6	1,4 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
7	1,2 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
8	1,0 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
9	0,8 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
10	0,6 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy
od 11	0,0 składki podstawowej należnej za 1 rok polisy

(okoliczności bezsporne, Tabela opłat i limitów – k. 23-24)

Stosownie do § 45 OWU opłata od wykupu jest pobierana od kwot należnych ubezpieczającemu z tytułu:

1.  wypłaty wartości polisy, z wyłączeniem wypłaty wartości polisy wskutek wypowiedzenia umowy ubezpieczenia przez ubezpieczającego w przypadku określonym w § 51 ust. 8;

2.  wypłaty części wartości podstawowej polisy;

w przypadku złożenia wniosku o dokonanie takiej wypłaty w okresie pierwszych dwudziestu lat polisy.

Opłata od wykupu jest określana procentowo w stosunku w jakim w dniu jej naliczenia pozostaje do wypłaty wartości podstawowej polisy lub odpowiednio do wypłaty części wartości podstawowej (§ 45 pkt 2). Opłata od wykupu jest pobierana przez Towarzystwo w dniu umorzenia jednostek uczestnictwa, dokonanego w celu wypłaty wartości podstawowej polisy lub części wartości podstawowej polisy poprzez potrącenie tej opłaty należnej Beneficjentowi wykupu (§ 44 pkt 3) ( okoliczności bezsporne, OWU k. 16-22).

Wysokość opłaty od wykupu wynosiła odpowiednio:

Od 1. do 10. roku polisy	1 % wypłacanej wartości podstawowej
Od 11. do 19. roku polisy	0,5 % wypłacanej wartości podstawowej
Od 20. roku polisy	0 % wypłacanej wartości podstawowej

(okoliczności bezsporne, Tabela opłat i limitów k. 23-24)

Pismem z dnia 27 września 2013 r. pozwany poinformował powódkę, iż w związku z nadesłaną korespondencją dotyczącą wypowiedzenia umowy ubezpieczenia - umowa ta została rozwiązana z dniem 19 września 2013 r., a tym samym wygasła ochrona ubezpieczeniowa, którą powódka była objęte z tytułu tej umowy. Ponadto przedstawiono kalkulację kwoty do wypłaty z tytułu całkowitego wykupu, zgodnie z którą wartość jednostek zgromadzonych na rachunku powódki wynosiła 14 012,89 zł., zaś wysokość kwoty potrąceń 3 740,13 zł. Tym samym po potrąceniu wyżej wskazanej opłaty, pozwany wypłacił powódce kwotę 10 272,76 zł. ( okoliczności bezsporne, dowód: pismo z dnia 27 września 2013 r. – k. 35).

W dniu 28 maja 2015 r. S. S. upoważniła (...) Spółkę akcyjną z siedzibą w S. do odzyskania wierzytelności przysługującej jej od (...) Spółki akcyjnej z siedzibą w W. w wysokości 3 740,13 zł, wynikającej z opłaty likwidacyjnej z tytułu wypłaconych dotychczas środków oraz dodatkowych i nienależnych opłat, zgodnie z polisą numer (...) ( okoliczność bezsporna, upoważnienie - k.37).

Pismem z dnia 8 czerwca 2015 r. (...) Spółka akcyjna z siedzibą w S. reprezentująca powódkę wezwała (...) Spółkę akcyjną z siedzibą w W. do zapłaty kwoty 3 740,13 zł., stanowiącej nienależnie pobraną opłatę na podstawie polisy nr (...) zawartej w dniu 20 grudnia 2007 r. z P. S. – w terminie do dnia 15 czerwca 2015 r. pod rygorem skierowania sprawy na drogę postępowania sądowego ( okoliczności bezsporne, wezwanie do zapłaty wraz z dowodem nadania - k. 49-50).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o przywołane w nawiasach dowody z dokumentów, bowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich prawdziwości, a Sąd, analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy, nie dopatrzył się okoliczności mogących skutkować powstaniem wątpliwości co do ich autentyczności.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania powódki S. S.. Zeznania te były spójne, logiczne i korespondowały z całością materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie.

W przedmiotowej sprawie przesłuchany został również świadek P. S. lecz odmówił składania zeznań z uwagi na stosunek małżeństwa wiążący go z powódką.

W istocie stan faktyczny nie był w niniejszej sprawie sporny, zaś osią sporu były jedynie zagadnienia stricte prawne, tj. czy postanowienia OWU dotyczące opłaty z tytułu umorzenia nabytych jednostek stanowią klauzulę niedozwoloną rozumieniu art. 3851 k.c, w tym czy świadczenie z tytułu umorzenia jednostek uczestnictwa i wykupu było świadczeniem głównym w ramach łączącego strony stosunku prawnego, w końcu – czy w niniejszej sprawie doszło do przedawnienia roszczenia. Kwestie te – jako że sprowadzają się do analizy prawnej – będą stanowić przedmiot dalszych rozważań.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Strona powodowa w niniejszym postępowaniu dochodziła zwrotu pobranej przez pozwanego opłaty z tytułu umorzenia jednostek na podstawie zawartych między stronami umów ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a stanowiącej w jej ocenie niedozwolone postanowienia umowne.

Na gruncie niniejszej sprawy zasadniczy spór pomiędzy stronami dotyczył przede wszystkim oceny postanowień OWU stosowanych przez stronę pozwaną, na podstawie których ta zatrzymała dochodzoną pozwem kwotę, przez pryzmat przepisów chroniących konsumentów a zakazujących stosowania tzw. klauzul abuzywnych we wzorcach umownych przez przedsiębiorców tj. art. 385 1 § 1 k.c. – art. 385 3 k.c., czy zawarcie umowy z pośrednikiem będącym dla ubezpieczonego osobą najbliższą wpływa na abuzywność postanowień zawartej w ten sposób umowy oraz czy w związku z powyższym przedmiotowe powództwo nie stanowi nadużycia wykonywania prawa podmiotowego w związku z naruszeniem zasad współżycia społecznego.

Przepis art. 3851 § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeśli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż w ramach zawartej miedzy stronami umowy powódka posiadała status konsumenta. Przepis art. 22 1 k.c. określa, że za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Na gruncie przedmiotowej sprawy nie ulega wątpliwości, że zawarcie przez powódkę umowy ubezpieczeniowo-inwestycyjnej nie należy traktować jako wykonywanie przez nią działalności gospodarczej i w związku z tym zasadnym jest przyznanie jej statusu konsumenta w zakresie niniejszego postępowania.

W ocenie Sądu wbrew twierdzeniom strony pozwanej postanowienia dotyczące opłaty związanej z wykupem nie określały głównych świadczeń stron, a zatem podlegają kontroli w aspekcie ich abuzywności. W doktrynie wskazuje się, że pojęcie „główne świadczenia stron" należy interpretować raczej wąsko, w nawiązaniu do pojęcia elementów umowy przedmiotowo istotnych (essentialia negotii). Do elementów tych zaliczyć będzie można wynagrodzenie i cenę oraz świadczenie wzajemne przedsiębiorcy – towar, usługę, np. elementem tym będzie ilość i cena towaru w umowie sprzedaży, ale już nie określenie jakości towaru (Rzetecka-Gil Agnieszka, Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania - część ogólna, Komentarz do art. 385(1) Kodeksu cywilnego). Tymczasem w przedmiotowej sprawie do głównych świadczeń stron należało spełnienie przez ubezpieczyciela danego świadczenia w przypadku zajścia określonego w umowie wypadku, a także opłacanie składki ubezpieczeniowej przez powoda. Tylko postanowienia bezpośrednio regulujące wskazane kwestie można zatem zaliczyć do postanowień określających główne świadczenia stron. Umieszczone w OWU zapisy dotyczące opłaty za wykup z tytułu każdej częściowej wypłaty środków lub wygaśnięcia umowy regulują świadczenia poboczne, związane jedynie pośrednio z głównym przedmiotem umowy.

Należy wskazać, iż w związku z pobraniem przez ubezpieczyciela opłaty za wykup w kwocie 3 740,13 zł, tj. kwoty stanowiącej około 27 % zebranych przez powoda środków należy uznać, iż zapis dotyczący określania opłaty w takiej wysokości stanowi rażące naruszenie jego interesów i w związku z tym wypełnia kolejną z przesłanek określonych w art. 3851 § 1 k.c.

Odnosząc się zaś do kolejnej z przestanek abuzywności klauzul wskazać należy, że zgodnie z przyjętym stanowiskiem judykatury, podstawowym elementem przyjętych w obrocie gospodarczym „dobrych obyczajów” jest zasada lojalności, uczciwości i szacunku wobec kontrahenta. Tym samym sprzeczne z dobrymi obyczajami są takie działania, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy klienta, wprowadzenia go w błąd co do realnych obciążeń i ryzyk związanych z umową oraz co do tego, jakie świadczenia na swoją rzecz zastrzegł przedsiębiorca. Z kolei „interes konsumenta” należy rozumieć szeroko, a to jako elementy ekonomiczne (przede wszystkim związane z zachowaniem ekwiwalentności świadczeń oraz proporcjonalności obciążeń nałożonych na konsumenta do realnych kosztów związanych z umową i wartości świadczeń uzyskanych przez konsumenta), jak również pozaekonomiczne, takie jak pewność obrotu, zaufanie, czas poświęcony na realizację swoich uprawnień, przekonanie o rzetelnym potraktowaniu przez drugą stronę umowy. Ustawodawca wymaga, by naruszenie interesów konsumenta przez klauzulę abuzywną nastąpiło w stopniu „rażącym”, a zatem musi być to naruszenie znaczne, polegające na drastycznym odejściu od zasad uczciwego obrotu, lojalności, szacunku dla drugiej strony umowy. Działanie wbrew „dobrym obyczajom” w rozumieniu art. 385 1 § 1 k.c. w zakresie kształtowania treści stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku ( tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 13.09.2012 r., VI ACa 461/12, Lex nr 1223500).

W świetle powyższych ustaleń i rozważań, Sąd nie miał innej możliwości jak tylko uznać postanowienia OWU dotyczące opłaty związanej z umorzeniem jednostek zgromadzonych w pierwszych 18 miesiącach okresu ubezpieczenia za sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszające interesy konsumenta.

Niezależnie od powyższego przedmiotowe powództwo należy oceniać również przez pryzmat art. 5 k.c. Przepis ten wskazuje, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W niniejszej sprawie kluczowym jest fakt pozostawania w związku małżeńskim osób które zawierały przedmiotową umowę czyli powódka S. S. oraz agent ubezpieczeniowy działający w imieniu pozwanego- P. S.. Wskazać należy, że małżonek powódki w związku z prowadzoną działalności pośredniczą posiadał rozległą wiedzę z zakresu umów ubezpieczeniowo-inwestycyjnych. W ocenie Sądu powódka w toku zawierania umowy została poinformowana o treści zapisów związanych z wypowiedzeniem umowy i z opłatami z tym związanymi. Należy wskazać, iż P. S. działając jako agent ubezpieczeniowy jednocześnie był też mężem powódki i w związku z tym ciążył na nim obowiązek dbania o ekonomiczne interesy rodziny. Powódka miała również wiedzę o przyznawanych agentom wysokich prowizjach i w związku z tym zdawała ona sobie również sprawę z wysokich kosztów jakie ponosi pozwany w związku z zawieraną umową. Wskazane wyżej okoliczności jednoznacznie wskazują, iż zakres posiadanej przez powódkę wiedzy pozwala z całą pewnością stwierdzić, iż zarówno w momencie zawierania umowy, jak również w momencie jej rozwiązywania doskonale wiedziała o konsekwencjach rozwiązania umowy przed terminem na jaki została ona zawarta. Widziała ona również o celowości pobierania przez ubezpieczyciela opłat stanowiących duży procent zgromadzonych przez konsumenta funduszy. W kontekście powyższego działanie powoda polegające na próbie odzyskania utraconych w skutek własnych świadomych decyzji środków finansowych należy uznać za zachowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i w tym zakresie nie zasługujące na ochronę prawną.

Z drugiej strony zawarcie przez strony umowy wiązało się z przysporzeniem majątkowym związanym z otrzymaniem przez P. S. prowizji od zawartej umowy w kwocie 2 208 zł. W ocenie Sądu prawdopodobnym jest twierdzenie strony pozwanej, że działalność P. i S. S. skoncentrowana była na otrzymaniu przez mężczyznę wynagrodzenia i wypowiedzeniu umowy w dogodnym momencie. Późniejsze dochodzenie zwrotu opłaty za wykup w ocenie Sądu stanowi działanie sprzeczne ze społeczno-gospodarczym znaczeniem prawa jak również z zasadami współżycia społecznego i w tym zakresie nie podlegają ochronie prawnej.

Kierując się przedstawioną argumentacją i przytoczonymi regulacjami prawnymi, uznając podniesione przez pozwanego zarzuty za zasadne, Sąd orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

Wobec nieuwzględnienia powództwa o kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Sąd obciążył kosztami poniesionymi przez pozwanego w całości powoda, jako stronę przegrywającą sprawę. Na koszty te złożyły się: wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym w kwocie 600 zł ustalone na podstawie § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r., w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez radcę prawnego ustanowionego w sprawie oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł

Mając powyższe na uwadze, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.