Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie

WYROK ZAOCZNY

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

1 lutego 2022 roku

Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w W. w I Wydziale Cywilnym w składzie:

Przewodniczący: asesor sądowy M. J.

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 1 lutego 2022 roku w W.

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko M. H.

o zapłatę

oddala powództwo.

UZASADNIENIE

I. Stanowiska stron

(...) S.A. z siedzibą w B. wniosła o zasądzenie od M. H. 6 011,07 zł z maksymalnymi odsetkami za opóźnienie od 2 października 2020 r. do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych. Wskazała, że dochodzi zapłaty z weksla in blanco, wystawionego przez pozwaną na zabezpieczenie pożyczki, a wypełnionego przez powódkę 2 września 2020 r. zgodnie z deklaracją wekslową z zadłużeniem na dzień wypełnienia weksla (pozew k. 1).

Pozwana zajęła stanowiska w sprawie.

II. Ustalenia faktyczne

Powódka jest przedsiębiorcą udzielającym pożyczek konsumentom (okoliczność powszechnie znana).

20 grudnia 2019 r. pozwana zawarła z powódką umowę pożyczki gotówkowej. Całkowita kwota pożyczki (kwota rzeczywiście wypłacona celem spłaty innego zobowiązania pozwanej) wyniosła 3 250 zł. Ustalono, że pożyczka zostanie spłacona w 30 równych miesięcznych ratach, począwszy od 1 lutego 2020 r. Ustalono następujące koszty pożyczki: oprocentowanie 9,66% w skali roku, opłata przygotowawcza 129 zł, wynagrodzenie prowizyjne 2 521 zł i wynagrodzenie za (...) 600 zł. Tym samym całkowity koszt pożyczki 3 250 zł na 30 miesięcy określono w wysokości 4 100 zł, a wysokość miesięcznej raty na kwotę 245 zł. Zastrzeżono odsetki za opóźnienie w wysokości maksymalnych odsetek za opóźnienie. Zastrzeżono na rzecz powódki uprawnienie do wypowiedzenia umowy za 30-dniowym okresem wypowiedzenia w razie opóźnienia w płatności kwoty równej jednej racie przekraczającego 30 dni, pod warunkiem uprzedniego wezwania pozwanej do zapłaty zaległości w terminie 7 dni (kserokopia umowy pożyczki k. 30-35).

Na zabezpieczenie spłaty pożyczki pozwana wystawiła weksel in blanco. Zgodnie z zawartym między stronami porozumieniem powódka miała prawo wypełnić ten weksel na sumę aktualnego zadłużenia w przypadku opóźnienia w płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekraczającego 30 dni, po uprzednim wezwaniu pozwanej do zapłaty w terminie 7 dni (deklaracja wekslowa k. 3).

Pozwana do 2 czerwca 2020 r. dokonała spłat w łącznej kwocie 1 175 zł (bezsporne, wydruk z systemu powódki k. 36).

4 sierpnia 2020 r. powódka wezwała pozwaną do zapłaty 455 zł w terminie 7 dni. Wskazała, że tyle wynoszą 2 zaległe raty pożyczki. Wezwanie zostało pozwanej doręczone 7 sierpnia 2020 r. (wezwanie k. 72, potwierdzenie doręczenia k. 73).

2 września 2020 r. powódka sporządziła pismo z wypowiedzeniem umowy za 30-dniowym okresem wypowiedzenia. Wypowiedzenie zostało pozwanej doręczone 7 września 2020 r. (wypowiedzenie k. 74, potwierdzenie doręczenia k. 75).

Jednocześnie (2 września 2020 r.) wypełniła weksel, wpisując kwotę zadłużenia 6 011,07 zł i termin płatności 1 października 2020 r. Kwotę tę wyliczyła jako sumę 5 998 zł niespłaconej pożyczki oraz 13,07 zł umownych odsetek za opóźnienie (wypowiedzenie wraz z wezwaniem do wykupu weksla k. 74, weksel k. 10).

III. Ocena dowod ów

Sąd zgodnie z art. 339 § 2 k.p.c. sąd przyjął za prawdziwe twierdzenia powódki o faktach. W zakresie niezbędnym do rzetelnej oceny powództwa poczynił dodatkowe ustalenia w oparciu o przedłożoną przez powódkę dokumentację, którą uznał za wiarygodną.

IV. Ocena prawna

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Weksel in blanco został bowiem wypełniony niezgodnie z zawartym porozumieniem.

O oddaleniu powództwa zadecydowały dwie przyczyny: po pierwsze, związanie sądu żądaniem pozwu (art. 321 § 1 k.p.c.), po drugie, obowiązek badania z urzędu zawartej z konsumentem umowy pod kątem abuzywności jej postanowień (art. 3851 § 1 k.c.).

a)  Granice pow ództwa

Powódka dochodziła roszczenia wekslowego. Weksel, który był podstawą tego powództwa, stanowił wystawiony przez pozwaną weksel gwarancyjny in blanco. Weksel taki tworzy zobowiązanie wekslowe o tyle tylko, o ile zostanie przez jego posiadacza wypełniony zgodnie z porozumieniem wekslowym. Porozumienie wekslowe uprawniało powódkę do wypełnienia weksla pod ściśle oznaczonymi warunkami, które musiały ziścić się kumulatywnie. Mianowicie, po pierwsze mogło to nastąpić w przypadku opóźnienia w płatności kwoty równej wartości jednej pełnej raty przekraczającego 30 dni, a po drugie, wyłącznie na kwotę aktualnego (na dzień wypełnienia weksla) zadłużenia pozwanej.

Tymczasem, jak zostanie to dalej szczegółowo wyłożone, na dzień wypełnienia weksla pozwana nie miała (żadnej) zaległości w stosunku do powódki, nie ziściła się więc przesłanka wypełnienia w ogóle weksla gwarancyjnego. Wynika to z działania sankcji z art. 3851 § 1 k.c. ex lege (bez potrzeby podnoszenia przez konsumenta jakichkolwiek zarzutów) i ex tunc (od momentu zawarcia umowy), co wynika z wiążącego orzecznictwa (...), którym każdy sąd krajowy, rozpatrujący sprawy z udziałem konsumentów, jest związany.

Mając na uwadze powyższe, weksel in blanco został wypełniony wbrew zobowiązaniu wekslowemu, tym samym nie tworzy po stronie pozwanej żadnego zobowiązania. Powództwo oparte na roszczeniu wekslowym jest zatem w całości niezasadne.

Sąd nie może natomiast w świetle art. 321 § 1 k.p.c. zasądzać roszczenia ze stosunku podstawowego, skoro pozew oparty był na roszczeniu wekslowym. Stosunek podstawowy stanowił wyłącznie uzasadnienie (przesłankę) istnienia stosunku wekslowego, na który opiewało powództwo. O ile zatem naturalne jest badanie stosunku podstawowego w procesie opartym na roszczeniu wekslowym, o tyle nie oznacza to, że w razie ustalenia nieistnienia dochodzonego roszczenia wekslowego, sąd może zasądzać inne roszczenie – roszczenie ze stosunku podstawowego podanego wyłącznie jako uzasadnienie istnienia roszczenia wekslowego.

Niemniej nawet przenosząc, z naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c., postępowanie na grunt innego roszczenia niż to, na które opiewa pozew – tj. na grunt roszczenia z umowy pożyczki, również i w tym wypadku powództwo podlegałoby oddaleniu w całości. Rzecz bowiem w tym, że z tych samych względów, co wyżej wskazane, nie zaistniały przesłanki do wypowiedzenia pozwanej umowy pożyczki (w dacie wypowiedzenia nie miała zaległości wobec powódki). Skoro tak, to roszczenie oparte na pożyczce mogłoby opiewać wyłącznie na należne, w świetle harmonogramu spłat, raty pożyczki (po uwzględnieniu niezwiązania pozwanej postanowieniami abuzywnymi – co skutkowałoby zmniejszeniem kwoty tych rat względem harmonogramu załączonego do akt). Jednakże, na dzień 2 września 2020 r. (a zadłużenia pozwanej na tę datę powódka dochodziła w niniejszym procesie) pozwana nie miała żadnej zaległości.

Pomijając bowiem możliwą do dyskusji kwestię możności przeniesienia procesu na stosunek podstawowy łączący strony, nie ulega wątpliwości, że powódka dochodziła zadłużenia pozwanej na dzień 2 września 2020 r. Wynika to wprost z datowanego na 2 września 2020 r. załącznika do pozwu stanowiącego wyliczenie dochodzonej kwoty (k. 2, „dług na dzień dzisiejszy”). Gdyby natomiast uznać, kierując się wskazaną w pozwie datą wymagalności, że zadłużenie dochodzone pozwem zostało wyliczone na 2 października 2020 r., to również i na tę datę pozwana nie miała w stosunku do powódki żadnej zaległości.

Nie byłoby dopuszczalne w tak skonstruowanym powództwie zasądzać na rzecz powódki należności (z urzędu) należności wprawdzie należnych jej od pozwanej z umowy pożyczki, o której powódka wspomniała w pozwie, i której kserokopię załączyła do akt, jednak za inne okresy niż te, na które opiewało powództwo. Stanowiłoby to rażące naruszenie art. 321 § 1 k.p.c.

b)  abuzywno ść postanowień umowy

Sąd za abuzywne uznał postanowienia umowy pożyczki dotyczące wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za (...). W ten sposób sąd wpisał się w ugruntowane stanowisko sądów w stosunku do stosowanych przez powodową spółkę warunków umownych.

Podstawą prawną oceny ww. postanowień umownych jest art. 3851 § 1 k.c. W świetle tego przepisu nie wiążą konsumenta postanowienia, na które nie miał on rzeczywistego wpływu, a które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Nie ulega wątpliwości, że pozwana była konsumentem jak również i to, że nie miała rzeczywistego wpływu na ukształtowanie ww. postanowień jako pochodzących ze wzorca umowy, stosowanego przez powódkę na szeroką skalę (zob. art. 3851 § 3 k.c., ewentualną okoliczność przeciwną musiałaby zgodnie z art. 3851 § 4 k.c. wykazać powódka).

Podnoszone przez powódkę twierdzenia, jakoby (...) stanowił spełnienie życzenia pozwanej, są gołosłowne i zupełnie niewiarygodne, w świetle znanej sądowi z urzędu praktyki powódki, która w ten sposób prowadzi działalność, że zaciągający u niej pożyczki konsumenci każdorazowo „wybierają” wersję z (...), czego nie zmienia fakt dysponowania przez powódkę odmienną wersją wzorca, chociażby nawet potencjalnie wykazała zawarcie z wykorzystaniem takiego odmiennego wzorca kilkunastu umów z innymi konsumentami. Niezależnie jednak od tego, sam (niewykazany) fakt możliwości wyboru wersji z albo bez (...) nie skutkuje wyłączeniem postanowienia o (...) spod badania abuzywności. Chociażby bowiem (...) był dobrowolną opcją, nie stanowiłby on postanowienia określającego świadczenie główne, tym samym sposób ukształtowania takiej „opcji” podlegałby badaniu w świetle poszanowania przez powódkę interesów konsumentów.

Nie można również wynagrodzenia prowizyjnego uznać za główne świadczenie, wyłączone spod badania pod kątem abuzywności. Rzecz ta stanowiła przedmiot gruntownej analizy dokonanej przez Sąd Najwyższy, uwzględniającej bogate orzecznictwo (...), a zwieńczonej uchwałą z 27 października 2021 r., III CZP 43/20. Wynika to z wzięcia pod uwagę modelu umowy o kredyt konsumencki ukształtowanej obowiązującą ustawą o kredycie konsumenckim i roli przyznanej w tej ustawie odsetkom oraz innym tzw. kosztom kredytu.

Uznać bowiem należy, że o ile odsetki stanowią typowe wynagrodzenie dla pożyczkodawcy za udostępnienie kapitału, o tyle wszelkie inne „pozaodsetkowe koszty” mają odmienną rolę. Nie jest ich celem umożliwienie zwiększenia przedsiębiorcy marżowości prowadzonego przedsięwzięciu, bowiem w takim wypadku cały sens obowiązujących w porządku prawnym odsetek maksymalnych byłby unicestwiony, skoro wystarczyłoby pełniące analogiczną funkcję jak odsetki (tj. zapewnienie zarobku pożyczkodawcy) świadczenie nazwać prowizją i określić nominalnie, bez odniesienia się do czasu. „P. koszty” mają na celu umożliwienie prowadzenia rentownej działalności przedsiębiorcom. Oczywiste jest bowiem – na co wskazuje powódka – że nie byłoby rentowne świadczenie usług tzw. pożyczek-chwilówek, gdyby świadczenie należne pożyczkodawcy (poza zwrotem kapitału) sprowadzało się do kilku złotych, które wynosiłyby odsetki maksymalne. Rację ma powódka, że takie kilka złotych nie zwróciłoby nawet kosztów sprawdzenia sytuacji finansowej pożyczkobiorcy, nie mówiąc już o prowizji agenta, kosztach pozyskania kapitału czy ryzyku niespłacenia pożyczki, które w przypadku powódki, która udziela pożyczek na ogół osobom bez zdolności kredytowej, jest bardzo wysokie, i musi być wliczone w koszty działalności pokrywane właśnie z prowizji od udzielanych pożyczek.

Nie można jednak przechodzić obojętnie wobec wyżej zarysowanej zasadniczej różnicy w charakterze odsetek i pozaodsetkowych kosztów. O ile bowiem odsetki stanowią typową „cenę” usługi powódki, którą może na wolnym rynku kształtować wedle swojego uznania (z zastrzeżeniem limitów z art. 359 k.c.), o tyle „pozaodsetkowe koszty” muszą odpowiadać rzeczywistej potrzebie zapewnienia rentowności działalności powódki i nie mogą być określone w stricte arbitralny sposób, bez żadnego uzasadnienia i powiązania z rzeczywistymi kosztami, które powódka ponosi. Tymczasem powódka kształtuje te „pozaodsetkowe koszty” bez powiązania z rzeczywistymi kosztami, dążąc najzwyczajniej do zmaksymalizowania rentowności działalności (zysku z zaangażowanego kapitału), skoro suma „pozaodsetkowych kosztów” w przypadku w istocie każdej zawieranej przez powódkę z konsumentami umowie, wynosi ok. 100% ustalonego przez ustawodawcę w art. 36a u.k.k. limitu (w przypadku pozwanej, wyniosło dokładnie 100%, bo tyle stanowi suma opłaty przygotowawczej, wynagrodzenia prowizyjnego oraz opłaty za Twój Pakiet). Próby uzasadnienia zastosowanej wysokości „pozaodsetkowych kosztów” stanowią typowe próby uzasadnienia ich ex post, na potrzeby procesu sądowego, a nie rzetelne ich skalkulowanie na potrzeby skonstruowania uczciwych warunków umów oferowanych konsumentom. Świadczy o tym brak podawania konkretnych kwot, a jedynie ogólnych kategorii kosztów. Te ogólne kategorie kosztów nie budzą wątpliwości sądu, rzecz jednak w tym, że niepodanie konkretnych kwot, które składają się na poszczególne kategorie, wraz z dowodami ich ponoszenia, uniemożliwia sądowi zweryfikowanie tych „kosztów”. Jednoznacznie wskazuje to na traktowanie przez powódkę „pozaodsetkowych kosztów” jako w istocie części własnego wynagrodzenia, z którego nie musi się rozliczać ani tłumaczyć, nawet w procesie sądowym zmierzającym do oceny uczciwości zastosowanych postanowień tych właśnie kosztów dotyczących.

Nie ulega dla sądu wątpliwości, że in concreto, w przypadku umowy zawartej przez pozwaną, zastrzeżenie łącznych kosztów na poziomie 4 100 zł przy pożyczce 3 250 zł na 30 miesięcy, stanowi typowy przykład ukształtowania jej obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszający jej interesy. Prowadzi to bowiem do wciągania konsumentów, i tak niemających zdolności kredytowej (jest to bowiem w istocie jedyny powód korzystania z usług instytucji parabankowych) w spiralę coraz to większego zadłużenia, wyzyskując ich nieodpowiedzialność finansową, a wielokrotnie i brak świadomości konsekwencji podejmowanych działań. Celowe jest w tym miejscu wskazanie, że dopuszczalne przez system prawa maksymalne odsetki kapitałowe od udzielonej pozwanej pożyczki wynosiłyby zaledwie 421,22 zł tj. zaledwie 10% całkowitego kosztu, który narzuciła pozwanej powódka.

Mając na uwadze powyższe, sąd za abuzywne uznał zarówno postanowienie dot. „wynagrodzenia prowizyjnego” w wysokości 2 521 zł (blisko 80% wartości pożyczki) jak i opłatę za (...) w wysokości 600 zł, która to kwota jest rażąco niewspółmierna do korzyści, jakie potencjalnie (...) mógłby przynieść pozwanej.

c)  brak zad łużenia pozwanej na 2 września 2020 r. oraz na 2 października 2020 r.

Ponieważ ww. postanowienia nie wiązały pozwanej, mając na uwadze charakter sankcji z art. 3851 § 2 k.c., która działa ex lege i ex tunc, należało przekalkulować harmonogram rat. Skoro bowiem pozostałe postanowienia umowy pozostają w mocy, to w szczególności w mocy pozostaje obowiązek spłaty pożyczki w 30 równych, miesięcznych ratach, jak również obowiązek zapłaty odsetek oraz opłaty przygotowawczej. Rzecz jednak dodatkowo w tym, że odsetki nie są należne od opłaty przygotowawczej, która stanowi kredytowany koszt kredytu (zob. art. 5 pkt 10 u.k.k. oraz ugruntowane orzecznictwo (...)).

Po przekalkulowaniu okazuje się, że pozwana w rzeczywistości zobowiązana była do zapłaty comiesięcznie 126,67 zł, i to nie uwzględniając obniżenia maksymalnych odsetek w związku ze zmianami stopy referencyjnej NBP, począwszy od marca 2020 roku. Co za tym idzie, do 2 września 2020 r. pozwana zobowiązana była do spłaty kwoty 988,69 zł (gdyby nie obniżki stopy referencyjnej: 1 013,36 zł), podczas gdy spłaciła 1 175 zł, co daje nadpłatę 186,31 zł. Z kolei na 2 października 2020 r. nadpłata pozwanej wynosiła 64,67 zł.

Zapłata zadłużenia wynikającego z kolejnych rat (począwszy od listopada 2020 roku) może być przedmiotem nowego powództwa. Z uwagi na rygory postępowania uproszczonego nie byłoby nawet potencjalnie dopuszczalne rozszerzenie powództwa (art. 5054 § 1 k.p.c.) – a co więcej – w świetle ugruntowanego rozumienia świadczeń powtarzających się – nie można zaliczyć do takich rat pożyczki, skoro składają się one na jedną całość, niezależną od czynnika czasu.

Z. ądzenia:

- odnotować uzasadnienie;

- odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi powódki r. pr. C.-Z. przez umieszczenie w portalu informacyjnym.

W., 28 lutego 2022 roku asesor sądowy M. J.