Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie

POSTANOWIENIE

14 kwietnia 2025 r.

Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie w I Wydziale Cywilnym Sekcji Egzekucyjnej w składzie:

Przewodniczący: sędzia Mateusz Janicki

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 14 kwietnia 2025 r. w Warszawie

połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia:

⚫

skargi komornika sądowego z 9 grudnia 2024 r. na postanowienie referendarza sądowego z 26 listopada 2024 r., I 1 Co 3533/24, wydane na skutek wystąpienia Prezesa Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie o wydanie z urzędu w trybie art. 759 § 2 k.p.c. zarządzenia nadzorczego komornikowi sądowemu w sprawie z wniosku prokuratora Prokuratury Okręgowej w Warszawie przeciwko obowiązanemu T. F. (1) o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w Warszawie Urszulę Gęślicką pod sygn. Km 187/23;

⚫

skargi komornika sądowego z 12 grudnia 2024 r. na postanowienie referendarza sądowego z 26 listopada 2024 r., I 1 Co 3361/24, wydane na skutek wystąpienia Prezesa Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie o wydanie z urzędu w trybie art. 759 § 2 k.p.c. zarządzenia nadzorczego komornikowi sądowemu w sprawie z wniosku prokuratora delegowanego do Prokuratury Regionalnej w Szczecinie przeciwko obowiązanemu P. K. o wykonanie zabezpieczenia roszczenia pieniężnego prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla m. st. Warszawy w Warszawie Bogusława Klimaszewskiego pod sygn. Km 30/24 (dawniej I 1 Co 276/25)

postanawia

przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia następujące zagadnienie prawne: „Czy w razie złożenia do komornika sądowego przez prokuratora prowadzącego postępowanie przygotowawcze wniosku o wykonanie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, o których mowa w art. 291 § 1 k.p.k., na podstawie wydanego w trybie tego przepisu postanowienia, sąd rejonowy, przy którym działa komornik, wypłaca tymczasowo komornikowi w trybie art. 46 ust. 1 u.k.k. opłaty, o których mowa w art. 31 ust. 1 i 2 u.k.k.?”.

UZASADNIENIE

W obydwu sprawach prokurator jako organ prowadzący postępowanie przygotowawcze na podstawie art. 291 k.p.k., art. 292 § 1 i 2 k.p.c., art. 293 § 1 k.p.k. wydał postanowienie o zabezpieczeniu na mieniu podejrzanych wykonania grożących im orzeczeń w przedmiocie grzywny, środka kompensacyjnego, kosztów sądowych przez zajęcie praw majątkowych, a następnie w trybie art. 292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 743 § 1 k.p.c. w zw. z art. 796 § 1 k.p.c. wystąpił do komornika sądowego o wykonanie tego zabezpieczenia. Komornik sądowy w trybie art. 46 ust. 1 u.k.k. zwrócił się do sądu rejonowego przy którym działa, najpierw o opłatę stałą z art. 31 ust. 1 u.k.k. i zaliczkę na wydatki (które sąd mu wypłacił), a następnie, po wykonaniu zabezpieczenia, o opłatę stosunkową z art. 31 ust. 2 u.k.k., i wówczas prezes sądu skierował do sądu egzekucyjnego wystąpienie o zbadanie w trybie art. 759 § 2 k.p.c. zasadności obciążania sądu opłatą egzekucyjną.

Referendarz sądowy, do którego zostały skierowane sprawy, wydał postanowienia, którymi zmienił postanowienia komorników w przedmiocie kosztów postępowania w ten sposób, że wyeliminował z nich zarówno opłatę stałą z art. 31 ust. 1 u.k.k. jak i opłatę stosunkową z art. 31 ust. 2 u.k.k., powołując się na art. 45 ust. 2 u.k.k., w świetle którego Skarb Państwa nie uiszcza opłat egzekucyjnych (w ogóle), nie będąc tym samym podmiotem „zwolnionym” od tych kosztów w rozumieniu art. 46 ust. 1 u.k.k. W wydanym postanowieniu referendarz sądowy przeprowadził szczegółową i wnikliwą wykładnię przepisów prawa, odwołując się tak do dorobku Sądu Najwyższego (m.in. uchwała 7 sędziów z 26 lutego 2015 r., III CZP 96/14), Trybunału Konstytucyjnego (wyrok z 14 maja 2009 r., K 21/08), piśmiennictwa prawniczego (komentarz do ustawy o kosztach komorniczych pod red. R. Reiwera), przeanalizował zmiany legislacyjne, w tym mające na celu usunięcie niezgodności z Konstytucją RP dawniej obowiązujących art. 40 ust. 2, art. 45 ust. 2, art. 49 ust. 3 u.k.s.e., a także zmianę modelu opłaty egzekucyjnej, która obecnie stanowi należność budżetową, z której komornik potrąca wynagrodzenie prowizyjne (art. 149-150 u.k.s.), a nie jak dawniej przychód komornika (art. 63 ust. 4 u.k.s.e.), ponadto wskazał na nową regulację w ustawie o kosztach komorniczych, jak chodzi o zwolnienie od kosztów komorniczych (art. 45 u.k.k.), względem poprzedniego stanu prawnego, w którym jedynym przepisem regulującym tę materię był art. 771 k.p.c. Zważył referendarz sądowy, że prokurator występuje w postępowaniu jako statio fisci Skarbu Państwa (powołał się na art. 14 ust. 4 u.k.k. oraz ww. uchwałę 7 sędziów SN) i w takim przypadku nie może w ogóle powstać dwustronny stosunek publicznoprawny opiewający na obowiązek uiszczenia opłaty „samemu sobie”, po to „jedynie”, żeby zaistniała po stronie komornika możliwość naliczenia wynagrodzenia prowizyjnego. Podkreślił też referendarz sądowy różnice między obecnym stanem prawnym a stanem, który został uznany za sprzeczny z Konstytucją RP w wyroku TK z 14.05.2009 r. (K 21/08), skoro obecnie po pierwsze, komornikowi przysługuje refundacja wydatków, po drugie, nie jest pozbawiony opłaty (stanowiącej jego należność), a jedynie wobec braku opłaty (przysługującej budżetowi państwa) nie ma możliwości naliczyć wynagrodzenia prowizyjnego, po trzecie, powołał się na wskazane przez Trybunał Konstytucyjny w ww. wyroku stanowisko, że nie jest wykluczone, że niektóre z postępowań prowadzonych przez komornika mogą nie być dochodowe, a nawet przynosić straty.

W obydwu postępowaniach komornicy zaskarżyli postanowienia referendarza sądowego, wnosząc o ich uchylenie. Wskazali, że prokurator ma autonomiczną legitymację procesową w niniejszym postępowaniu, nie działając jako statio fisci Skarbu Państwa. Ponadto wskazali, że koszty niniejszego postępowania, w tym opłata egzekucyjna, wejdą w skład kosztów postępowania karnego na zasadzie art. 618 § 1 pkt 6 k.p.k. w zw. z art. 616 § 1 pkt 1 i § 2 pkt 2 k.p.k., którymi może zostać obciążony oskarżony w razie prawomocnego skazania (art. 627 k.p.k.).

Sąd zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 767 ^3a § 3 k.p.c. sąd, rozpoznając skargę na postanowienie referendarza w postępowaniu egzekucyjnym, orzeka jako sąd drugiej instancji. Zgodnie z art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 398 ²⁴ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zastosowanie w postępowaniu skargowym znajduje art. 390 § 1 k.p.c. uprawniający sąd do przedstawienia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości, jeśli powstało ono przy rozpoznawaniu środka zaskarżenia.

Przy rozpoznawaniu dwóch (połączonych do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia) skarg komorników na postanowienia referendarza sądowego powstało takie zagadnienie.

Po pierwsze bowiem konieczne jest wyjaśnienie, czy do sytuacji procesowej prokuratora wnoszącego do komornika sądowego wniosek o wykonanie zabezpieczenia w trybie art. 292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 743 § 1 k.p.c. w zw. z art. 796 § 1 k.p.c. stosuje się przepisy dotyczące Skarbu Państwa, w szczególności art. 45 ust. 2 u.k.k., zgodnie z którym Skarb Państwa nie ponosi opłat egzekucyjnych.

Silnym argumentem za takim stanowiskiem jest art. 14 ust. 4 u.k.k., gdzie ustawodawca posłużył się sformułowaniem „spraw wszczętych na wniosek Skarbu Państwa, w tym na polecenie sądu lub prokuratora”, szczególnie w powiązaniu z art. 618 § 1 pkt 6 k.p.k., gdzie do „wydatków Skarbu Państwa” zaliczono explicite wykonanie orzeczenia o zabezpieczeniu grożących kar majątkowych. Ponadto wskazać można na powszechną praktykę stosowaną na gruncie art. 94 u.k.s.c. w postaci niepobierania opłat od posiadających zdolność sądową (niewystępujących w danym postępowaniu jako statio fisci Skarbu Państwa) organów państwowych, np. od organu celnego składającego wniosek w trybie art. 610 ² § 1 k.p.c., czy od ministra składającego wniosek w trybie art. 14 ust. 2 ustawy o fundacjach. Odwołać się też można do ujawniania Skarbu Państwa reprezentowanego przez organ prowadzący postępowanie karne jako wierzyciela hipotecznego w księdze wieczystej, jeśli zabezpieczenie (w tym samym trybie tj. art. 291 k.p.k.) polega na ustanowieniu hipoteki przymusowej.

Zarazem jednak trzeba odnotować, że niektóre z zabezpieczanych w trybie art. 291 k.p.k. roszczeń stanowią środki kompensacyjne lub obowiązki zwrotu korzyści pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu (art. 291 § 1 pkt 4-5 k.p.k.). Z kolei podstawowym środkiem kompensacyjnym jest obowiązek naprawienia szkody, do którego stosuje się wprost przepisy prawa cywilnego (art. 46 § 1 k.k.), i nie ulega wątpliwości, że podlegają one egzekucji wszczynanej samodzielnie przez pokrzywdzonego jako wierzyciela na podstawie tytułu wykonawczego w postaci zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na jego rzecz wyroku sądu karnego (art. 107 § 1-2 k.p.k., art. 196 § 1 k.k.w.). Mając to na uwadze, powyższa wykładnia, w świetle której prokurator występuje w roli statio fisci Skarbu Państwa, budzi wątpliwości.

Powyższe prowadziłoby do uznania, że prokurator nie występuje jako statio fisci Skarbu Państwa, mając samodzielną zdolność sądową i legitymację procesową. Nie wyklucza to zarazem stosowania do prokuratora w analizowanej sytuacji art. 45 ust. 2 u.k.k., jednak nie wprost, tylko per analogiam, podobnie jak w przypadku wyżej wspomnianych organów mających zdolność sądową w niektórych postępowaniach.

Zarazem jednak możliwe jest zastosowanie art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k. tj. uznanie prokuratora jako zwolnionego z kosztów komorniczych, w tym z opłat egzekucyjnych z art. 31 ust. 1 i 2 u.k.k., czego konsekwencją byłoby tymczasowe wypłacenie tych opłat przez sąd rejonowy w trybie art. 46 ust. 1 u.k.k., a końcowo (w razie prawomocnego skazania i wszczęcia egzekucji orzeczonych prawomocnie środków) wyegzekwowanie od dłużnika (skazanego) i zwrot sądowi w trybie art. 46 ust. 2-3 u.k.k. w zw. z art. 25 ust. 1 k.k.w. Taka wykładnia, jak się wydaje, lepiej oddaje różnicę w sytuacji prokuratora jako organu prowadzącego postępowanie karne względem statio fisci reprezentującego interesy majątkowe Skarbu Państwa. Umożliwia również pełne obciążenie skazanego kosztami wykonania zabezpieczenia (a zasadniczą częścią tych kosztów jest opłata egzekucyjna stanowiąca swoisty ekwiwalent pracy komornika sądowego), w przeciwnym razie koszty te byłyby w zasadniczej części przerzucone (w zależności od stanowiska w zakresie poniżej przedstawionych dalszych zagadnień) albo na Skarb Państwa (sąd rejonowy), albo na komornika sądowego.

Wątpliwość co do możliwości zastosowania tej wykładni wynika jednak z art. 45 ust. 1 u.k.k., który zwolnienie od kosztów komorniczych uzależnia od zwolnienia strony z kosztów sądowych w postępowaniu rozpoznawczym. Tymczasem w przypadku zabezpieczeń w trybie art. 291 k.p.k. prokurator jest organem postępowania, a w konsekwencji nie ma statusu strony zwolnionej z kosztów sądowych w tym postępowaniu.

Ponadto wykładnia ta nie mogłaby być zastosowana w sytuacji, gdyby zabezpieczenie udzielone było po wniesieniu aktu oskarżenia, zgodnie z art. 293 § 1 k.p.k. przez sąd (a nie prokuratora). Niewykluczone byłoby jednak zastosowanie w takim wypadku art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. per analogiam w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k. Również bowiem i w tym wypadku zasadna wydawałaby się konstatacja, że sąd jako organ postępowania karnego nie występuje w roli statio fisci Skarbu Państwa, bowiem nie reprezentuje państwowych interesów majątkowych (nie działa w sferze dominium), tylko – podobnie jak prokurator w swojej klasycznej dla postępowania cywilnego roli – działa jako przedstawiciel interesu społecznego (por. art. 7 k.p.c.), w tym przypadku wyrażającego się w zapewnieniu możliwości wykonania przyszłego orzeczenia sądu karnego, a tym samym osiągnięcia celów tego postępowania (sfera imperium).

Gdyby uznać, że do prokuratora występującego do komornika o wykonanie zabezpieczenia w trybie art. 292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 743 § 1 k.p.c. w zw. z art. 796 § 1 k.p.c. nie stosuje się art. 45 ust. 2 u.k.k. tylko art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. w zw. z art. 45 ust. 1 u.k.k., odpowiedź na przedstawione Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne byłaby w świetle art. 46 ust. 1 u.k.k. twierdząca.

W przeciwnym natomiast wypadku, konieczne byłoby rozważenie znaczenia prawnego „nieuiszczania opłat egzekucyjnych”, o którym mowa w art. 45 ust. 2 u.k.k.

Możliwe jest bowiem przyjęcie, że „nieuiszczanie opłat” to coś więcej niż tylko zwolnienie z obowiązku ich uiszczenia, bowiem skutkuje ono tym, że opłata taka w ogóle nie jest „naliczana”, a nie jedynie nieuiszczana przez zwolniony z tego obowiązku Skarb Państwa. Za takim wnioskiem mogłoby przemawiać zestawienie art. 45 ust. 1 i 3-6 u.k.k. oraz art. 46 u.k.k. z art. 45 ust. 2 u.k.k. Wówczas brak byłoby podstaw do tymczasowego wypłacania takiej opłaty przez sąd rejonowy w trybie art. 46 ust. 1 u.k.k.

Jednakże odnotować też należy, że na gruncie „bliźniaczej” do ustawy o kosztach komorniczych ustawie o kosztach sądowych w sprawach cywilnych wyciąganie takich wniosków i akcentowanie różnic między „zwolnieniem” a „nieuiszczaniem” kosztów nie wydaje się uzasadnione. Dość bowiem wskazać, że ustawa ta posługuje się pojęciem „braku obowiązku uiszczania kosztów”, co tyczy się m.in. właśnie sytuacji prokuratora (art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c.), ale również i sytuacji Skarbu Państwa (art. 94 u.k.s.c.) – w obu przypadkach sformułowanie „nie ma obowiązku uiszczania” jest identyczne, tyle że w pierwszym wypadku chodzi o „koszty sądowe”, a w drugim o „opłaty”. W dalszych przepisach do tych właśnie przypadków ustawodawca odwołuje się, wskazując na „stronę zwolnioną od kosztów sądowych z mocy ustawy” (por. art. 100 ust. 1 u.k.s.c.). Nie budzi też wątpliwości, że opłatą, której nie miał obowiązku uiścić Skarb Państwa jako powód, na zasadzie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. w zw. z art. 98 § 1 k.p.c. obciąża się pozwanego, jeśli przegra proces. Nieuiszczanie opłaty przez Skarb Państwa nie skutkuje zatem jej „nienaliczeniem”. Gdyby uznać, idąc takim torem rozumowania, że nie ma podstaw do wyciągania konsekwencji z rozróżnienia na gruncie art. 45 ust. 1 i art. 45 ust. 2 u.k.k. „zwolnienia od kosztów komorniczych” od „nieuiszczania opłat egzekucyjnych”, a ta druga kategoria stanowi kategorię podrzędną wobec pierwszej, wówczas na zasadzie art. 46 ust. 1 u.k.k. sąd rejonowy powinien wypłacić komornikowi tymczasowo opłaty z art. 31 ust. 1 i 2 u.k.k.

Na koniec należy podkreślić konstytucyjną doniosłość przedstawionego Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego, bowiem zbliżony problem był już przedmiotem analizy Trybunału Konstytucyjnego w wyroku z 14.05.2009 r., K 21/08 (pkt. 9-10 uzasadnienia). Wskazać też należy na obowiązek takiej wykładni przepisów prawa, żeby zapewnić realizację wartości konstytucyjnych, a w szczególności żeby nie dopuścić do tzw. wtórnej niekonstytucyjności tzn. powtórzenia stanu prawnego, który już przez Trybunał Konstytucyjny został uznany za sprzeczny z konstytucją. Istnieje ryzyko, że przyjęcie wykładni, w świetle której sąd rejonowy nie wypłaca komornikowi tymczasowo opłat z art. 31 ust. 1 i 2 u.k.k. w razie wystąpienia przez prokuratora z wnioskiem o wykonanie zabezpieczenia w trybie art. 292 § 1 k.p.k. w zw. z art. 743 § 1 k.p.c. w zw. z art. 796 § 1 k.p.c. skutkować będzie de facto przerzuceniem na komornika kosztów wykonania zabezpieczenia, a tym samym zapewnienia realizacji celów postępowania karnego. Co więcej, sytuacja taka może być definitywna (a nie jedynie tymczasowa, a definitywna jedynie wyjątkowo, w razie nieorzeczenia danych środków i nieskierowania ich następnie do egzekucji, jak to było na gruncie stanu prawnego poddanego analizie przez TK w 2009 r. i uznanego za naruszający art. 64 ust. 2 Konstytucji RP) wobec braku podstaw do pobrania opłaty w późniejszym toku postępowania od skazanego.

Potrzeba zwrócenia się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie ww. abstrakcyjnego (mającego zastosowanie do każdej sprawy, w której prokurator występuje do komornika o wykonanie zabezpieczenia z art. 291 k.p.c.) zagadnienia prawnego wynika:

- po pierwsze, z ujawnionej rozbieżności w praktyce stosowania prawa – dotychczas w analogicznych sprawach prezesi tutejszego sądu co do zasady (z wyjątkami) wypłacali komornikom opłaty, ponadto praktyka taka nie jest stosowana we wszystkich sądach,

- po drugie, z rozbieżności w orzecznictwie tut. sądu (np. prawomocne postanowienie z 14.10.2024 r., I 1 Co 5010/24, w którym nie zakwestionowano ustalania w analogicznej sytuacji opłat z art. 31 ust. 1 i 2 u.k.k.),

- po trzecie, ze zmiany modelu opłaty egzekucyjnej, zmiany przepisów o kosztach komorniczych i braku dorobku judykatury i piśmiennictwa na gruncie tego nowego stanu prawnego (powołane wyżej orzecznictwo odnosi się do nieobowiązujących już przepisów, a piśmiennictwo nie podejmuje tego zagadnienia),

- po czwarte, z konieczności rozstrzygnięcia skomplikowanego zagadnienia, które wymaga zasadniczej wykładni przepisów z wielu dziedzin prawa (procedura karna, prawo karne w zakresie charakteru środków kompensacyjnych, przepisy ustrojowe dot. komorników, postępowanie zabezpieczające, postępowanie egzekucyjne, koszty komornicze), ponadto z uwzględnieniem wartości konstytucyjnych i dotychczasowego dorobku Trybunału Konstytucyjnego w tej materii oraz różnych metod wykładni,

- po piąte, z wagi zagadnienia dla komorników sądowych, mając na uwadze, że co do zasady wynagrodzenie prowizyjne naliczone z opłat w analogicznych sprawach jest istotnym źródłem przychodu z ich działalności; nade wszystko zasługują komornicy na równe traktowanie w analogicznych sytuacjach, przez co nie jest wystarczające incydentalne rozstrzygnięcie zawisłych przed sądem spraw, celowe jest natomiast zapewnienie jednolitości orzecznictwa, do czego powołany jest Sąd Najwyższy (art. 1 ust. 1 lit. a ustawy o SN), a co podnosi zaufanie do sądów jako organów wymiaru sprawiedliwości.

Od rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego zależy bezpośrednio sposób rozpatrzenia wniesionych przez komorników skarg na postanowienia referendarza sądowego. Dlatego na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 398 ²⁴ k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 767 ^3a § 3 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

ZARZĄDZENIE

1.  odpis postanowienia doręczyć:

a.  komornikowi U. Gęślickiej – z pouczeniem o niezaskarżalności;

b.  komornikowi B. Klimaszewskiemu z pouczeniem o niezaskarżalności oraz odpisem postanowienia wydanego dziś w sprawie I 1 Co 276/25 i pouczeniem o niezaskarżalności;

c.  Prokuraturze Okręgowej w Warszawie i obowiązanemu T. F. z pouczeniem o niezaskarżalności i z odpisem skargi komornika U. Gęślickiej oraz pouczeniem, że w terminie tygodnia można wnieść odpowiedź na skargę;

d.  Prokuraturze Regionalnej w Szczecinie z pouczeniem o niezaskarżalności i z odpisem skargi komornika B. Klimaszewskiego oraz pouczeniem, że w terminie tygodnia można wnieść odpowiedź na skargę, a także z odpisem postanowienia wydanego dziś w sprawie I 1 Co 276/25 i pouczeniem o niezaskarżalności;

e.  pełnomocnikowi obowiązanego P. K. – adw. E. L. z odpisem skargi komornika B. Klimaszewskiego oraz odpisem postanowienia wydanego dziś w sprawie I 1 Co 276/25;

f.  prezesowi sądu z pouczeniem o niezaskarżalności, z odpisami obydwu skarg, pouczeniem, że w terminie tygodnia można wnieść odpowiedź na skargi, z odpisem postanowienia wydanego dziś w sprawie I 1 Co 276/25 i pouczeniem o niezaskarżalności;

2.  akta przesłać do Sądu Najwyższego celem rozpatrzenia zagadnienia prawnego, dołączając 2 niewszyte odpisy niniejszego postanowienia (por. § 56 ust. 2 instrukcji kancelaryjnej).

Warszawa, 14 kwietnia 2025 roku sędzia Mateusz Janicki